Tragiczna historia pocztyliona poczty cesarskiej zamordowanego w okolicy Oskowa

Poczta na ziemiach polskich od początku swojego istnienia związana była z władcą i dworem. Korespondencję książąt i królów przewozili posłańcy zwani komornikami, a podstawowym środkiem transportu były wprowadzone przez Bolesława Chrobrego podwody - w ramach których konie i wozy zapewniać miała miejscowa ludność. 

Za datę narodzin poczty w Polsce uważa się dzień 18 października 1558 roku, kiedy to zaczęła działać międzynarodowa poczta królewska króla Zygmunta II Augusta. W kolejnym wiekach kilkakrotnie reorganizowano instytucję poczty zmieniając jej finansowanie, organizację i dostęp do usług. Jednak dopiero wiek XVIII spowodował realny rozwój poczty na wielką skalę. Rozbudowano sieć pocztową, utworzono znaczone słupami milowymi trakty, wzdłuż których rozmieszczono stacje pocztowe pełniące rolę urzędów pocztowych, karczm i zajazdów. Poczmistrzowie prowadzący stacje pocztowe stali się urzędnikami królewskimi, a przewozem poczty zajmowali się piesi i konni posłańcy zwani kursorami lub pocztylionami. Polska poczta stała się jedną z najlepiej zorganizowanych w Europie instytucji tego typu, a jej działalność usługowa prezentowała tak wysoki poziom, że korzystały z niej również sąsiednie państwa. 

Poczta na terenie ziemi lęborskiej obsługiwana była zarówno przez pocztę polską jak i pocztę pruską. W XVII wieku Brandenburczycy utworzyli połączenie kurierskie między Hamburgiem a Rygą prowadzące przez Lubekę, Rostok, Szczecin, Koszalin, Słupsk, Gdańsk i Królewiec. Była to najkrótsza trasa łącząca Prusy z Pomorzem. Pomiędzy Słupskiem a Gdańskiem szlak wiódł przez Łupawę, Karwno, Kozin, Oskowo, Bukowinę, Linię i Pobłocie. Drugi szlak natomiast prowadził z Lęborka przez Małoszyce - Osowo - Cewice - Oskowo - Rokity do Bytowa, łącząc zamki w obu miastach. W Oskowie przez wiele dziesięcioleci znajdował się graniczny urząd pocztowy.

Na trasie szlaku pocztowego pomiędzy Lęborkiem a Oskowem w dniu 25 września 1781 roku doszło do brutalnego zabójstwa. Pewien Żyd, stróż z Lęborka, niejaki Lewin Mozes (lub Moses - w zależności od źródła) napadł na pocztowca pruskiej poczty Salonkiego. Po kilkukrotnym uderzeniu go kamieniem w głowę dobił on swoją ofiarę wbijając jej nóż w gardło, po czym skradł przewożone przez pocztowca dwa miechy ze złotem o wartości około 150 talarów. Zbrodnia, której dopuścił się Mozes bardzo szybko wyszła na jaw. Nie próbował on bowiem nawet ukryć ciała. Okoliczni mieszkańcy na drugi dzień otworzyli wóz pocztowy i odnaleźli w nim zamordowanego Salonkiego. Mordercę schwytano, osądzono i skazano na śmierć. Wyrok wykonano 8 lutego 1782 roku. W literaturze istnieją dwie wersje tego w jaki sposób to nastąpiło. Według jednej z nich przestępcę stracono na Górze Parkowej w Lęborku, natomiast druga mówi o tym, że mordercę łamano kołem przed budynkiem sądu w Lęborku. 

Nie ma pewności, że akurat zabójstwo pocztowca przyczyniło się do późniejszych decyzji, ale faktem jest, że od 1782 roku trasy szlaków pocztowych uległy pewnej modyfikacji i przestały prowadzić dyliżanse przewożące przesyłki pocztowe przez Oskowo. 

W miejscu tego tragicznego zdarzenia już przed wojną stał kamień-pomnik ze znakiem krzyża i drewnianą tablicą z ostrzeżeniem dla potomnych. Pamiątkowy kamień ustawiono ponownie po wielu latach aby upamiętnić ten historyczny fakt i przypomnieć przebieg starego szlaku pocztowego. Uroczystego odsłonięcia dokonano 21 października 2008 roku. W 2019 roku kamień pocztyliona odnowiono jeszcze raz, tym razem w nowym miejscu. Tuż obok kamiennego obelisku oraz pamiątkowej tablicy objaśniającej całą historię ustawiono przedwojenny głaz-pomnik, czyli ponad 100-letni pomalowany na biało kamień z czarnym krzyżykiem, który udało się odnaleźć.

 

 

Corocznie w październiku Lokalna Organizacja Turystyczna, Nadleśnictwo Cewice, Gmina Cewice, Gmina Miasto Lębork i LEW Lębork organizują Rajd Pocztyliona upamiętniający fakt zamordowania pocztyliona.