Ewangelicki Cmentarz Leśników na Bukowej Górze nad Pysznem

Ewangelicki Cmentarz Leśników na Bukowej Górze nad Pysznem. 

Na terenie rezerwatu "Bukowa Góra nad Pysznem", nieopodal jeziora Pyszne, mniej więcej 10 km od Bytowa położony jest w środku lasu cmentarz ewangelicki. Zajmuje on prostokątny obszar w najwyższej części wzgórza (205 m n.p.m.). To dość nietypowy cmentarz, nawet jak na warunki Pomorza, gdyż jest to prawdopodobnie jedyny taki w województwie cmentarz leśników. Spoczywają tu leśnicy i pracownicy nieistniejącego już nadleśnictwa Sierżno (wówczas Zerrin) i ich rodziny. 

Cmentarz bywa dość mylnie nazywany Ewangelickim Cmentarzem Leśników w Pysznie lub Sierżnie. Mylnie z tego względu, że obie wsie znajdują się w okolicy, jednak sam cmentarz nie leży w ich obrębie, a właśnie na terenie rezerwatu. 

Bukowa Góra nad Pysznem

"Bukowa Góra nad Pysznem" to leśny rezerwat przyrody na Kaszubach znajdujący się w pobliżu wsi Sierżno oraz przysiółka Pyszno. Utworzono go w 1982 roku. Zajmuje on powierzchnię 6,27 ha i obejmuje wzgórza morenowe nad jeziorem Pyszne. Jego obszar pokryty jest wysokopiennym drzewostanem dębowo-bukowym, czyli po prostu drzewami: dębami i bukami. Ochronie rezerwatu podlega głównie 220-letni drzewostan bukowy, wśród którego znajduje się sporo pomników przyrody. Odnaleźć tu można również liczne gatunki roślin podlegających ochronie, a wśród nich groszek skrzydlasty, bluszcz pospolity i perłówkę jednokwiatową.

Pyszno

Pyszno to przysiółek kaszubski, będący częścią wsi Sierżno, położony w powiecie bytowskim. Znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu "Bukowa Góra nad Pysznem" i nad brzegiem jeziora Pyszne. 

Ewangelicki Cmentarz Leśników

Pierwszego pochówku dokonano w tym miejscu w 1874 roku, ostatniego w 1939 roku. Po dziś dzień znajduje się tu 31 całkiem dobrze zachowanych grobów i mogił, w tym 15 żeliwnych krzyży, 5 kamiennych tablic i kilka innych nagrobków. Cmentarz jest ogrodzony drewnianym płotem, a na jego terenie rosną dwa imponujące okazy żywotnika. Włączony został on do ścieżki edukacyjnej "Szlakiem Ottona Smaliana", zaprojektowanej przez Nadleśniczego Nadleśnictwa Osusznica Jarosława Czarneckiego.

Obecnie cmentarz na Bukowej Górze dzięki inicjatywie polskiej pani leśnik Joanny Gil-Ślebody uporządkowano, a z udziałem uczniów technikum leśnego z Warcina zrekonstruowano drewniane ogrodzenie. Jest on objęty ochroną konserwatorską i został wpisany na listę zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa w 1994 roku pod numerem A-327 z 29.11.1994.

 

Pierwszym leśnikiem, który spoczął na Bukowej Górze był królewski nadleśniczy Otto Heinrich Smalian. Był on synem Heinricha Ludwiga Smaliana, który był zasłużonym niemieckim głównym leśniczym znanym jako twórcą wzoru na obliczanie miąższości drewna, który zresztą przy określaniu średniego wieku drzewa przez leśników jest stosowany do dzisiaj. Otto popełnił samobójstwo strzelając sobie w głowę w 1874 roku, prawdopodobnie na skutek niemożności udowodnienia swojej niewinności w sprawie poważnych niezgodności jakie znajdowały się w księgach rachunkowych. Nie był on w stanie znaleźć błędu, a finanse nadleśnictwa były dla niego sprawą honorową, dlatego możliwe, że właśnie z tego powodu zdecydował się na tak tragiczny w skutkach krok. Ponieważ samobójca nie mógł być pochowany na poświęconej ziemi na cmentarzu chrześcijańskim, to zdecydowano, że dobrym miejscem dla leśnika będzie właśnie las. 

Powyższa historia jest najczęściej powtarzaną i najpowszechniejszą, nie ma jednak dowodów na to, że jest prawdziwa. Istnieje również jej nieco bardziej mroczna wersja. Według niektórych materiałów niemieckich, alternatywną przyczyną śmierci Smaliana mogła być jego choroba psychiczna, a nawet nieodwzajemniona miłość, którą domniemanie darzył małżonkę jednego ze swych podwładnych. Jedno jest mimo wszystko pewne, zmarł tragicznie, najprawdopodobniej popełniając samobójstwo. Przy czym powody tego ostatniego są co najmniej niejasne.

Serdecznym przyjacielem Smaliana był królewski nadinspektor Lasów Rejencji Koszalin, Friedrich Adolph Olberg, z którym służył on w pruskiej armii. W swoim testamencie zastrzegł on, że chce być pochowany obok Smaliana. Gdy więc Olberg zmarł w 1878 roku postąpiono zgodnie z jego ostatnią wolą, rozpoczynając tym samym tradycję chowania leśników z nadleśnictwa Sierżno i ich rodzin właśnie na Bukowej Górze. 

Pomnik Otto Heinricha Smaliana wyróżniało zwieńczenie z metalowymi łopatami łosia - które nie zachowało się. Do dziś jednak doskonale widoczne są sentencje z awersu i rewersu:

Tu pod tym kamieniem w swoim ukochanym gaju spoczywa Otto Heinrich Smalian, nadleśniczy królewski ur. 23.9.1827 in Stralsund, zm. 17.2.1874 in Zerrin.

Szlachetnemu człowiekowi honoru, serdecznemu przyjacielowi ludzi, niezmiennie wiernemu obowiązkom w służbie leśnej. Niestrudzonemu opiekunowi przez 14 lat, powierzonym jego opiece lasów, które w swej niezmordowanej gorliwości oczyścił, uszlachetnił, powiększył i odmłodził. Potem od roku 1860 stróżowi ukształtowanego przez siebie leśnictwa, dał potomności zasłużone świadectwo, za co stawiamy mu ten pomnik. Jego krewni, towarzysze pracy i inni przyjaciele oraz wielbiciele.

Oprócz Otto Heinrich Smaliana oraz Friedricha Adolpha Olberga na cmentarzu spoczywa 2 nadleśniczych i 6 leśniczych oraz członkowie ich rodzin. Ostatnią pochowaną w tym miejscu osobą była żona przodownika leśnego Eduarda, Ida Schüschke.

  

  

  

Z historią istnienia cmentarza związana jest jeszcze jedna smutna opowieść. Po rozpoczęciu II Wojny Światowej w 1939 roku Niemcy planowali usunąć z niego krzyże aby je przetopić i przekazać na rzecz przemysłu wojennego. Dzięki jednak ogromnemu zaangażowaniu, lokalnym leśnikom udało się uratować nekropolię przez tym zniszczeniem.

 

 

 

 

Trasa pieszo-rowerowa „Szlakiem Ottona Smaliana”

"Szlakiem Ottona Smaliana" to ścieżka przyrodniczo-historyczna, która wiedzie przez rezerwat "Bukowa Góra nad Pysznem" i nad jezioro Pyszne. Przy kolejnych przystankach na trasie ustawiono tablice z opisami interesujących elementów. Początkiem tego szlaku jest właśnie Ewangelicki Cmentarz Leśników na Bukowej Górze. Kolejnymi są Leśniczówka na Bukowej Górze, Drzewostan daglezjowy w leśnictwie Sierżno, Krajobraz morenowy, Kopalnia kamieni oraz Hodowla lasu – sztuczne odnowienia dębem i bukiem.

Nieopodal wejścia na ścieżkę prowadzącą do cmentarza pośród lasu ustawiona jest tablica informacyjna opisująca nieco to miejsce. W jej tekście znajduje się jednak błąd. Mówi ona bowiem o tym, że to Otto, a nie jego ojciec Heinrich Smalian był twórcą wzoru dendrometrycznego do opisu miąższości i wieku drzew. 

Na stronie https://www.traseo.pl/trasa/szlakiem-otto-smaliana-w-las dostępne są szczegóły na temat szlaku i opisy tej malowniczej trasy.