Pełzacz leśny czy może ogrodowy?

Pełzacz leśny (Certhia familiaris) i pełzacz ogrodowy (Certhia brachydactyla) to dwa bliźniacze gatunki małych ptaków z rodziny pełzaczy. Różnice między nimi są tak ledwie zauważalne, że precyzyjne określenie gatunku jest bardzo trudne. Wymagałoby to długiej i dokładnej obserwacji, co przy ich ruchliwości i sposobie poruszania się nie jest łatwym zadaniem. 

WYSTĘPOWANIE 

Zasięg występowania obu pełzaczy nieco się różni. Pełzacz leśny względem pełzacza ogrodowego zamieszkuje miejsca o nieco chłodniejszym klimacie. Jest spotykany na niemal całym obszarze Europy (wraz z Wyspami Brytyjskimi, jednak bez Półwyspu Iberyjskiego, większości Holandii, Francji i Islandii) oraz na sporym obszarze leśnej części Azji (wraz z Japonią). Pełzacz ogrodowy natomiast występuje powszechnie w niemal całej Europie (poza Skandynawią i Wielką Brytanią) oraz w Azji Mniejszej i na niewielkim obszarze północnego wybrzeża Afryki. Zamieszkuje więc tereny o nieco cieplejszym klimacie. 

W Polsce oba gatunki uznawane są za pospolite i średnio liczne zimujące ptaki lęgowe. Szacuje się, że pełzaczy leśnych jest blisko trzykrotnie więcej niż tych ogrodowych - w skali globu jest to zresztą najbardziej rozpowszechniony ze wszystkich pełzaczy. Przyjmuje się, że zamieszkują one odmienne biotopy, jednak samo miejsce występowania nie jest cechą różnicującą przy ich oznaczaniu. Pełzacz leśny częściej wybiera lasy iglaste lub liściaste i mieszane w których dominuje starodrzew. Unika zadrzewień w parkach miejskich i ogrodach, które z kolei preferuje pełzacz ogrodowy. Nie jest to jednak regułą, gdyż zarówno jedne jak i drugie wymieniają się nieco środowiskiem. Zwłaszcza gdy w parkach dominują wiekowe drzewa iglaste to i tam można spotkać pełzacza leśnego. I odwrotnie, pełzacz ogrodowy, który teoretycznie najczęściej wybiera ogrody, sady, aleje starych drzew, wiekowe parki miejskie, cmentarze, zagajniki lub obrzeża lasów i zadrzewienia śródpolne, bywa spotykany w rzadkich i widnych lasach, zwłaszcza tam, gdzie dominują dęby. 

Pełzacze z moich zdjęć zamieszkują widny skraj lasu mieszanego sąsiadujący z rzeką i ogrodami działkowymi. Jedna z par na miejsce lęgowe wybrała dziurę w starej wierzbie. 

WYGLĄD

Pełzacze to ptaki niewielkie (mniejsze od wróbla) choć krępe, z długim ogonem i długim smukłym dziobem. Ich upierzenie doskonale wtapia je w otoczenie, gdyż upodabnia je do wyglądu kory drzewa. Nie ma tu wyraźnych różnic jeżeli chodzi o płeć. Z wierzchu są one brązowe w ciepłym ziemistym odcieniu, nakrapiane jasnymi (brunatnymi, płowożółtymi, rudymi i białymi) plamkami. Od spodu są białe. U pełzacza ogrodowego kuper jest beżowobrązowy, u leśnego biały. Skrzydła są paskowane beżowo, biało, czarne. Ogon jest szarobrązowy, a sztywnych sterówek ptak używa do podpierania się podczas chodzenia po pniach drzew. 

 

 

Cechy, po których można zidentyfikować oba gatunki to: 

- spód ciała (biały u pełzacza leśnego, biały z ciemniejszym kuprem u ogrodowego); 

- dziób (u leśnego krótszy); tylny pazur (u leśnego wyraźnie dłuższy); 

- pręga nad okiem (biała i szersza u leśnego, przybrudzona u ogrodowego); 

- różny zygzak na skrzydłach; wierzch (nieco jaśniejszy u leśnego). 

Te nieznaczne różnice są tak subtelne, że nawet wprawne oko może mieć problem z prawidłowym określeniem gatunku w terenie. Analiza zdjęć jest w tym przypadku bardzo pomocna, choć nie zawsze wystarczająca. 

Dlatego pewność co do oznaczenia daje głos. Melodia pełzacza leśnego jest dłuższa i delikatna, wabi on cienkim "tsjuuu", natomiast pełzacz ogrodowy gwiżdże dźwięki krótkie i przenikliwe "tii tii" lub w sytuacji zagrożenia "tui". 

UPODOBANIA

Pełzacze to bardzo ruchliwe, ale niezbyt płochliwe ptaki. Nie uciekają przed człowiekiem, choć z uwagi na swoje ubarwienie i rozmiar są i tak trudne do dostrzeżenia. Po drzewach poruszają się w bardzo ciekawy i charakterystyczny sposób. Poszukując pokarmu w zakamarkach kory okrążają drzewo, kierując się od dołu pnia spiralnie ku jego górze. Wykonują przy tym szybkie i krótkie podskoki. Gdy docierają do końca pnia przeskakują na kolejne drzewo i powtarzają swoją wędrówkę. Choć w teorii ruch ten jest w pełni przewidywalny, to w praktyce ptaki te wykonują go tak szybko, że np. wykonanie dobrego zdjęcia jest w ich przypadku bardzo trudne. Podążanie za tym ptasim torem i obserwacja jego zachowania daje wiele satysfakcji. 

 

Głównym pożywieniem pełzaczy są owady w różnym stadium rozwoju (ich larwy, poczwarki i jaja) oraz pająki. Zimą oraz jesienią zjadają drobne nasiona, głównie drzew iglastych. Pokarm wydobywają spomiędzy szczelin kory swoim chwytliwym, długim i cienkim dziobem. Czasem poszukują bezkręgowców na ziemi lub nawet łapią owady w locie. 

 

Do wylęgu pełzacz wybiera szczeliny i załamania w korze lub opuszczone dziuple. Niekiedy wystarcza mu sterta kamieni, drewna lub belki stropowe i inne szczeliny w budynkach. Do budowy gniazda używa gałązki, źdźbła trawy, pióra i mech. Tworzy monogamiczne pary, które w ciągu roku odbywają 1-2 lęgi, podczas których samica składa 5-8 jaj (u pełzaczy leśnych) lub nawet do 12 (u pełzaczy ogrodowych). Jaja wysiaduje samica, która w czasie opieki nad jajami (nieco ponad 2 tygodnie) karmiona jest przez samca. Pisklęta doglądane są już przez oboje rodziców. 

Przeciętnie pełzacze żyją 2 lata, ale spotyka się również osobniki starsze. 

 

 

 

 

Pełzacze nie podejmują dalekich migracji. Z reguły są to ptaki zimujące, choć część osobników przemieszcza się po sezonie letnim na okres zimowy w nieco cieplejsze regiony. Niektóre spośród tych zamieszkujących północne obszary wędrują na południe, a te które gniazdują w górach, na zimę schodzą nieco niżej. 

CIEKAWOSTKI

Pełzacz leśny jako Certhia familiaris został opisany przez Karola Linneusza w 1758 roku w Systema Naturae. Angielska nazwa tego ptaka to Eurasian treecreeper lub common treecreeper, co w wolnym tłumaczeniu oznacza pełzacza euroazjatyckiego lub pełzacza zwyczajnego. Pełzacz ogrodowy natomiast jako Certhia brachydactyla został opisany znacznie później, bo w 1820 roku, przez Christiana Ludwiga Brehma. Nazwa łacińska, podobnie jak jej angielski odpowiednik short-toed treecreeper - czyli pełzacz krótkopalczasty - nawiązuje do krótszego palca (względem pełzacza leśnego), który jest jedną z cech różnicujących oba gatunki.