Kowalik, kowalik zwyczajny, bargiel (Sitta europaea)

Kowalik zwany kowalikiem zwyczajnym lub barglem (Sitta europaea) to niewielki, ale bardzo charakterystyczny gatunek ptaka. Łatwo rozpoznać go po sposobie poruszania się po pniach drzew, gdy chodzi głową w dół. Spośród wszystkich europejskich ptaków tylko kowaliki posiadają tą zdolność. 

WYSTĘPOWANIE 

Kowalik to gatunek osiadłego ptaka zamieszkującego większość powierzchni Europy, znaczną część Azji oraz niewielkie północno-zachodnie obszary Afryki. W Polsce w podgatunku S. e. caesia - kowalik (zwyczajny) i S. e. europaea - kowalik skandynawski, występuje średnio licznie i jest powszechnie spotykany. 

Ptak ten preferuje lasy liściaste lub mieszane z przewagą buka lub dębu. Chętniej niż zwarte drzewostany wybiera granice lasów lub zadrzewienia z polanami, luźne starodrzewy, parki lub aleje wiekowych drzew. Unika borów iglastych i ciemnego wnętrza gęstych lasów. 

WYGLĄD

Kowalik wielkością jest zbliżony do rozmiarów wróbla lub zięby. Sylwetkę ma krępą, ze stosunkowo dużą głową i mocnym dziobem. Nie występuje u niego wyraźny dymorfizm płciowy, choć można zauważyć drobne różnice w ubarwieniu samic i samców oraz nieznaczne odmiany barwne pomiędzy podgatunkami. Są one jednak naprawdę niewielkie. 

Ptaki te mają szaro-niebieski wierzch i czoło oraz białe poliki i szyję. Od dziobu, przez oko aż do karku biegnie czarny pasek. Wygląda to tak jakby ptak miał zawiązaną na oczach przepaskę a'la Zorro. Spód ciała jest biało-pomarańczowy. W zależności od płci, u samca jest on bardziej rdzawy w porównaniu z beżoworudawą samicą. Boki u samca są ciemnokasztanowe z wiśniowym odcieniem, natomiast u samicy jasnobrązowe z rdzawym odcieniem. 

W zależności od podgatunku szaro-niebieski wierzch może być różnej intensywności. Natomiast kuper i brzuch mogą być mniej lub bardziej białe, kremowe lub rdzawe. Niemniej podstawowe cechy gatunkowe nie zmieniają się zbytnio. 

 

UPODOBANIA

Najbardziej charakterystyczny w zachowaniu kowalików jest ich sposób poruszania się po pniach drzew. Jako jedyny spośród wszystkich europejskich ptaków potrafi chodzić z głową w dół. Bardzo łatwo właśnie po tym go rozpoznać. W przeciwieństwie do dzięciołów nie podpiera się ogonem, zamiast tego wczepia się w korę drzew mocnymi pazurami. Jest w stanie poruszać się nawet po gładkich pniach i spodniej stronie gałęzi. Gdy szuka pokarmu jest bardzo zwinny i ruchliwy, ale niespecjalnie płochliwy. Często przeskakuje pomiędzy gałęziami, jednak gdy rozłupuje pożywienie potrafi dość długo trwać w jednym miejscu, wówczas najłatwiej jest go obserwować. W okresie godów również daje się łatwo zauważyć. Biega szybko od dołu pnia ku koronie drzewa i głośno wabi partnerkę. Jego ruch jest wówczas dość przewidywalny.

 

 

Kowalik nie ma dziobu (a może raczej czaszki) przystosowanego do wykuwania dziur w pniach drzew. Jest on jednak na tyle precyzyjny, że pozwala mu na wyciąganie pożywienia spomiędzy szczelin w korze lub na podważanie kory i wydobywanie larw spod niej. Potrafi również chować zapasy w szczelinach. Jest zbieraczem. Większą część znalezionych łupów ukrywa na później, przechowując je na okres mniejszej zasobności, gdy będą trudniej dostępne. Nie jest specjalnie wybredny. Żywi się owadami i ich larwami, często motylami i pająkami. Jesienią i zimą zjada nasiona, w tym zboża, ale również duże nasiona drzew, np. żołędzie, nasiona bukowe, leszczyny i grabu. Często upycha je w szczelinach kory, aby rozbić ich twardą skorupkę uderzając w nasiona dziobem. Zjada też drobne owoce. Nie gardzi karmnikami, przy których chętnie się posila. 

Lęgnie się zazwyczaj w dziuplach wykutych przez dzięcioły, wybierając zwykle te mniejsze. Gdy jednak otwór będzie zbyt duży, to samica jest w stanie zamknąć go błotem pozostawiając jedynie niewielką lukę. Chroni tak jaja i młode przed drapieżnikami. Potrafi zajmować tą samą dziuplę przez kilka sezonów i spędzać na wybranym terenie również zimę. Kowaliki tworzą monogamiczne pary. Samica wyprowadza jeden lęg w ciągu roku. W kwietniu składa 5–8 białych jaj pokrytych nielicznymi rdzawymi, szarymi i szarofioletowymi plamkami. Podczas wysiadywania partner karmi partnerkę, natomiast pisklęta po wykluciu karmione są przez oboje rodziców. Żywią się wówczas niemal wyłącznie gąsienicami motyli. 

Nie jest chętny do zajmowania budek lęgowych. 

 

Kowalik nie śpiewa, ale stosunkowo głośno i dużo się odzywa. Wydaje dźwięki podobne do sikorek „sit sit” lub „twij twij”. W sytuacji zaniepokojenia woła głośno i ostro „trek trek”.

Jego głównym naturalnym drapieżnikiem jest krogulec. 

Kowalik został po raz pierwszy opisany przez Karola Linneusza w jego Systema Naturae z 1758 roku. Łacińska nazwa ptaka Sitta europaea to po prostu kowalik europejski. W języku angielskim natomiast nazywany jest Eurasian nuthatch or wood nuthatch, co można przetłumaczyć jako kowalik euroazjatycki lub drzewny.