Cmentarz Obrońców Wybrzeża w Gdyni

Jednym z kilku cmentarzy wojennych znajdujących się na obszarze Trójmiasta jest Cmentarz Obrońców Wybrzeża w gdyńskim Redłowie przy ul. Legionów i Lucjana Cylkowskiego. Jest to jednocześnie jedyna nekropolia w Gdyni, na której miejsce ostatecznego spoczynku tuż obok siebie zajmują zarówno żołnierze Wojska Polskiego jak i żołnierze Armii Czerwonej. To miejsce pamięci o walkach o niepodległość i wspomnienie wojennego braterstwa. 

Historia Cmentarza

Cmentarz Obrońców Wybrzeża powstał w 1939 roku, gdyż hitlerowcy okupanci nie pozwolili na pochowanie poległych na Oksywiu żołnierzy na cmentarzu na Witominie. Członkinie Przysposobienia Wojskowego Kobiet, które porządkowały wówczas pola walk na Kępie Oksywskiej złożyły więc zebrane ciała poległych we wspólnej mogile na Redłowie. Dopiero po wojnie, w roku 1946 ciała żołnierzy ekshumowano i ponownie, godnie pochowano. Zaprojektowana nekropolia miała uczcić wszystkich poległych, a autorami jej projektu byli Barbara i Czesław Kaszyccy. Funkcjonalnie cmentarz jest podzielony na dwie części: polską i radziecką. Dzięki parkowej zieleni, którą jest otoczony, stanowi spokojne miejsce w centrum ruchliwego miasta. Zajmuje obszar ok. 2 ha.

Czyje mogiły?

 

Na tej nekropolii Armię Czerwoną reprezentuje 1325 żołnierzy z I Korpusu Pancernego Gwardii II Frontu Białoruskiego, którzy zginęli podczas wyzwalania Gdyni wiosną 1945 roku. Wśród 559 poległych żołnierzy Wojska Polskiego są obrońcy wybrzeża z kampanii wrześniowej z 1939 roku - przede wszystkim żołnierze I Morskiego Pułku Strzelców, ale także marynarze z załóg OORP Mazur i Nurek, oraz żołnierze I Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte z marca 1945 roku. Swoje mogiły mają tu nie tylko szeregowi, ale też ich dowódcy: dowódca Lądowej Obrony Wybrzeża płk. Stanisław Dąbek, dowódca II Morskiego Pułku Strzelców płk. Ignacy Szpunar  oraz dowódca Rejonu Umocnionego Hel kadm. Włodzimierz Steyer. Grupę 30 ofiar cywilnych reprezentują Polacy rozstrzelani w Piaśnicy, których ekshumowano i przeniesiono na ten właśnie cmentarz. Wśród nich był m.in. Marian Bukowski - budowniczy portu w Gdyni oraz Stefan Łęgowski - dyrektor Urzędu Morskiego w Gdyni. Pochowano tu także członka organizacji "Gryf Pomorski" Alfonsa Maja oraz ciała niezidentyfikowane.

Kwatera polska

   

 

Kwatera polskich żołnierzy znajduje się po prawej stronie na wzniesieniu i ma formę śródparkowego amfiteatru. Zamiast widowni są tu jednak rzędy mogił, pośród których stoi prosty, drewniany krzyż. Centralne miejsce "sceny" zajmuje pomnik "Obrońców Wybrzeża" autorstwa prof. Adama Smolany, wykonany z blachy niklowo wolframowej. Ukończono go w 1968 roku. Jest to symboliczne przedstawienie trzynastometrowej rozdartej lufy działa okrętowego. Na prawym skraju polskiej części znajduje się symboliczny pomnik katyński upamiętniający ofiary terroru stalinowskiego i mordów NKWD na polskich oficerach w Katyniu, Miednoje i Charkowie. Jest też postument poświęcony zamordowanym i zamęczonym przez UB i Informację Wojskową marynarzom i oficerom Marynarki Wojennej. W latach 60-tych ustawiono tu dziewięć tablic informacyjnych, na których wypisano osoby pochowane na cmentarzu. Jest również postument poświęcony poległym w trakcie wojny członkom załóg polskich statków i okrętów.
Wszystkie pomniki w tej części cmentarza wykonały Stocznia im. Komuny Paryskiej i Stocznia Marynarki Wojennej. 

W pierwszych latach istnienia cmentarza poza polskimi żołnierzami pochowani byli tu również alianccy jeńcy wojenni różnych narodowości, m.in. Rosjanie, Ukraińcy, Białorusini, Belgowie, Francuzi. Po zakończeniu II Wojny Światowej ich szczątki zostały ekshumowane i przeniesione zagranicę.

 

 

Kwatera radziecka

Kwatera radziecka zajmuje lewą stronę i ulokowana jest w niższej części cmentarza. To tutaj ustawiono Pomnik Wdzięczności (Pomnik Braterstwa Polsko-Radzieckiego), który nazywany bywa pieszczotliwie "Nataszą". To socrealistyczny pomnik autorstwa prof. Mariana Wnuka przedstawiający kobietę niosącą sztandar. Przeniesiono go ze Skweru Kościuszki na teren cmentarza w 1990 roku. Pozbawiono go jednak wówczas wysokiej na 12 metrów kolumny oraz ozdoby drzewca sztandaru w postaci sierpa i młota. Nieopodal stoi kamienny monument z napisami w języku radzieckim i pięcioramienną gwiazdą.
Pośrodku tej części cmentarza pomiędzy grobami znajduje się pamiątkowy obelisk z tablicą informacyjną, obok których, w 2004 roku ustawiono prawosławny krzyż. Ustawione w rzędach mogiły radzieckich żołnierzy oznaczono pomnikami w kształcie charakterystycznych gwiazd.

  

 

 

Kontrowersje

Trudno oceniać jednoznacznie tego typu miejsca. W wielu ludziach wywołują one bardzo skrajne emocje. Z jednej strony wszystkie cmentarze zasługują na pamięć, a ofiary na szacunek, z drugiej strony jednak trudno zapomnieć jak tak naprawdę wyglądało wyzwalanie Polski przez Armię Sowiecką z rąk nazistów. W Gdyni nie było oczywiście inaczej. Wkroczenie Armii Czerwonej na obszar Polski oznaczało z jednej strony pokonanie hitlerowskiego okupanta, z drugiej jednak utratę suwerenności na rzecz komunistycznej Rosji Radzieckiej. Niemniej wielu żołnierzom sowieckim, którzy zginęli podczas walk trudno odmówić bohaterstwa i poświęcenia. Walczyli wszak ramię w ramię z Wojskiem Polskim. Niezależnie więc od historycznych interpretacji pamięć o nich wszystkich jest ważna i cenna. Dobrze więc, że są takie miejsca jak właśnie Cmentarz Obrońców Wybrzeża. Historia bowiem nie zawsze jest łatwa i przyjemna, a tym bardziej jednoznaczna i zawsze czarno-biała. To właśnie dlatego tutaj, w symbolicznym znaku braterstwa i gorzkiej wdzięczności spoczęli obok siebie, razem a jednak osobno, polscy patrioci i czerwonoarmiści.