Cmentarz żydowski Remuh na Kazimierzu - najstarszy kirkut w Krakowie

Cmentarz Remuh znany również jako stary cmentarz żydowski, jest najstarszym żydowskim kirkutem w Krakowie i jednym z najstarszych w Europie. Został założony w 1535 roku. Zlokalizowany jest bezpośrednio przy synagodze Remuh i co ciekawe jest starszy od niej. Wejście na jego teren znajduje się poprzez bramę prowadzącą na dziedziniec synagogi przy ul. Szerokiej. Hebrajski napis na niej głosi, że wchodzimy do Bożnicy Nowej błogosławionej pamięci Remuh.

Nazwa Remuh wzięła się od imienia rabina Mojżesza Isserlesa, to akronim jego imion. Był on synem fundatora i założyciela synagogi i cmentarza oraz najwybitniejszym kodyfikatorem prawa aszkenazyjskiego, a spisany przez niego kodeks rytualny jest do dziś stosowany na całym świecie. Jego grób jest jedynym na cmentarzu, który nie uległ zniszczeniu.

Pierwsze macewy na cmentarzu zostały ustawione w 1552 roku. W 1800 roku cmentarz zamknięto ze względów zdrowotnych jednak ostatni pochówek odbył się około 1850 roku.
W okresie II Wojny Światowej teren cmentarza został zaadoptowany na wysypisko śmieci. Wówczas niemal cała nekropolia została zniszczona.
Dopiero w 1959 roku rozpoczęto wykopaliska archeologiczne mające na celu odtworzenie starych macew, stel nagrobnych i sarkofagów. Co istotne, ich obecne ustawienie nie jest najprawdopodobniej związane z właściwymi grobami.
Fragmenty odnaleziony, zniszczonych starych płyt nagrobnych, których nie udało się uratować, wbudowano w ścianę okalającą cmentarz tworząc tzw. Ścianę Płaczu.
Ta łukowa bramka w ścianie to właśnie bezpośrednie wejście z dziedzińca synagogi na cmentarz. Hebrajski napis nad wejściem głosi: "Stary cmentarz, miejsce spoczynku gaonów, założony kosztem kahału w roku 311 według skróconej rachuby".

 

Podczas wykopalisk odnaleziono ok. 700 nagrobków przysypanych grubą warstwą ziemi. 

Charakterystyczne dla cmentarzy żydowskich są oczywiście kamienne, wykonane najczęściej z piaskowca i wapienia, rzadziej z marmuru stele nagrobne w typie tumbowym i wolnostojące płyty, tj. macewy. Epitafia są na nich kute, rzecz jasna w języku hebrajskim, bardzo kwieciste i poetyckie, bywają licznie pokryte płaskorzeźbionymi ornamentami typowymi dla żydowskiej sztuki zdobniczej. Wśród nich można zauważyć np. koronę symbolizującą cnoty i pobożne życie zmarłego, liście winogron na grobach rabinów jako symbol mądrości, wiedzy i dojrzałości, czy dzban i misę – oznaczające przynależność do rodu lewitów, pełniących w świątyni funkcje pomocnicze.

Zgodnie z tradycją na nagrobkach nie podaje się daty urodzenia, a jedynie słowny opis "mąż stary sędziwy", "wyrwana w młodych latach". Zapisuje się natomiast dokładną datę śmierci. 

Niektóre macewy są wyposażone w stalowe daszki, a ich kształt nawiązuje do bramy, symbolu przejścia z życia ziemskiego do życia w innym świecie.

Dziś na terenie cmentarza ustawionych jest 711 nagrobków.

 

Zgodnie z tradycją na żydowskich nagrobkach nie ustawia się kwiatów ani zniczy. Układa się na nich natomiast stosy kamieni oraz utyka karteczki z modlitwami za zmarłych we wszystkich dostępnych zakamarkach. Karteczki są prośbami (czyli kwitłech), w nadziei, że Remuh wstawi się za nimi u Boga.

Skąd zwyczaj układania kamieni? W Dewarim (Ks. Powtórzonego Prawa) znajduje się nakaz pogrzebania człowieka w dzień śmierci (21, 23). Także z Tory wyinterpretowane jest przykazanie nakazujące położenie kamienia nagrobnego. Stąd popularny zwyczaj kładzenia kamyków na grobie przez Żydów odwiedzających cmentarze. Gdy już odbył się pogrzeb (nawet, jeśli było to wiele lat temu) i nie mogło się w nim uczestniczyć, wciąż można realizować micwę oznaczenia grobu, właśnie poprzez dodawanie do istniejącego dużego kamienia – kolejnych małych kamyków.

Macewy Mosze Isserlesa Remu i członków jego rodziny są dodatkowo ogrodzone stalowym płotkiem. Stela rabina została wykuta w XVIII w. , a oryginalna szesnastowieczna macewa ustawiona jest z tyłu. Hebrajska inskrypcja głosi (zgodnie z tłumaczeniem ze strony kirkuty.xip.pl: "To jest Światło Zachodu, wielki uczony pokolenia, nasz nauczyciel, pan i nasz mistrz Mosze, pasterz, opoka Izraela. 33 dnia według rachuby synów Izraela. Odeszła cześć z Izraela. Mosze był pasterzem trzody Izraela. Wypełniał sprawiedliwość bożą i sądził nad Izraelem. Szerzył naukę wśród Izraela. Posiadał wielu uczniów w Izraelu. Od Mosze do Mosze nie powstał nikt taki jak Mosze w Izraelu. A oto Torat ha-Chatat i Torat ha-Ola, które przedstawił Mosze dla synów Izraela. Rok 332 według małej rachuby". Świadczy ona o ogromnym poważaniu, jakim Remuh cieszy się wśród Żydów.

 

 

 

Informacje praktyczne:

Mężczyźni odwiedzający żydowskie cmentarze, dla wyrażenia szacunku zmarłym powinni nosić nakrycie głowy, natomiast kobiety powinny zasłonić ramiona. 

Cmentarz Remuh można zwiedzać od poniedziałku do piątku oraz w niedziele w godzinach 09.00-18.00. W soboty oraz święta żydowskie cmentarz jest zamknięty. Za wstęp pobierana jest opłata (a jakże) w wysokości 10 zł za bilet normalny i 5 zł za bilet ulgowy (w cenie jest także wejście do synagogi Remuh) - dane z 2018 roku.

W dniu 05.11.1968 r. cmentarz został wpisany do rejestru zabytków pod numerem A-42.