Kos zwyczajny (Turdus merula)

Kos zwyczajny (Turdus merula) to jeden z najpospolitszych ptaków w Polsce. Jeszcze w początkach minionego wieku był to głównie ptak leśny, dziś jednak coraz częściej spotykany jest w miejscach zurbanizowanych. Rozpoznać go można bardzo łatwo po żółto-pomarańczowym dziobie, czarnym upierzeniu i pięknym śpiewie. Latem bywa znienawidzony przez sadowników, gdyż z upodobaniem żeruje na drzewkach owocowych. 

WYSTĘPOWANIE 

Kosy zasiedlają prawie całą Europę, spotyka się je również w północnej Afryce i Azji. Zostały introdukowane w Australii i Nowej Zelandii gdzie doskonale się przystosowały. W górach występują po górną granicę lasu. Niemal w całej Europie kosy są gatunkiem gniazdującym. Są częściowo wędrowne, przy czym migrują głównie te z dalekiej północy. Siedliska kosów żyjących w Polsce są najczęściej całoroczne. W lasach spotykany jest coraz rzadziej, ale gniazduje w nich chętnie, wybierając te gęste i wilgotne, gdzie podszyt jest bujny. Nie jest specjalnie płochliwy, dlatego dziś równie często wybiera obszary zielone w pobliżu siedlisk ludzkich takie jak parki, sady i ogrody działkowe. Stąd mówi się o populacjach kosów leśnych i miejskich. 

WYGLĄD

Kos to średniej wielkości ptak nieco mniejszy od pozostałych drozdowatych i szpaków, ze zdecydowanie jednak dłuższym ogonem. W ich przypadku występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Nie ma jednak wyraźnej różnicy w szacie godowej i spoczynkowej. 

Dorosłe samce mają upierzenie jednolicie czarne. Mogą jednak mieć nieznacznie szare lub brązowe końcówki piór. U młodych kosów część ogona może być brązowa. Bardzo charakterystyczna i wyróżniająca się u nich cecha to intensywnie żółty lub pomarańczowy dziób oraz obrączka wokół oka w podobnym kolorze. Po tej barwie można ocenić zdrowie ptaka, im jest ona bardziej krzykliwa, tym ptak jest w lepszej formie. 

 

Samice kosów mogą mieć upierzenie w kolorze bardzo zróżnicowanym. Od oliwkowobrązowego i ciemnoszarego na wierzchu, do szarego i czerwonawego na spodzie. Spód i podgardle są zwykle jaśniejsze. Pierś i brzuch bywają pstrokate, pokryte są wówczas szarymi, brązowymi lub żółtawymi plamkami (podobnie jak u innych drozdów, tylko mniej wyraźnie). Dziób i otoczka wokół oka są pomarańczowo-brązowe, zdecydowanie słabiej widoczne niż u samców. W sporym skrócie, w stosunku do samca, upierzenie samicy jest stonowane, szaro-popielate. 

 

Młode kosy przypominają wyglądem samice. Spód ciała oraz głowa są mocno plamiste, szaro-brązowe. Na grzbiecie i skrzydłach widoczne są jasne osie piór. Pióra skrzydeł są wyraźnie ciemniejsze i bardziej jednolite niż reszta ciała. Dziób, podobnie jak otoczka wokół oka są brązowe. 

 

UPODOBANIA

Jest to ten spośród ptaków, którego z całą pewnością można zaliczyć do grupy ptaków wszystkożernych. Choć oczywiście wszystkiego nie zje, to nie jest on bardzo wybredny i jego dieta jest bardzo zróżnicowana. Przed sezonem owocowym głównym pokarmem zjadanym przez kosy są bezkręgowce - tu najczęściej owady, dżdżownice, chrabąszcze, pajęczaki i ślimaki - oraz niewielkie kręgowce - takie jak jaszczurki, płazy i myszy. Nie gardzą przy tym również padliną. Plądrują gniazda innych drozdów a nawet zjadają wypadłe z gniazd młode wróble. Z nadejściem maja, gdy w sadach, ogrodach i lasach zaczynają dojrzewać owoce, w diecie tych ptaków zaczynają przeważać jagody i inne miękkie owoce (głównie czereśnie, borówki, a nawet truskawki). Jesienią żywią się niemal wyłącznie nimi. Potrafią zbierać zarówno te leżące na ziemi jak i zjadać owoce wprost z krzewów i drzew. Najchętniej wybierają najbardziej dojrzałe, zawierające dużo cukru. Są w stanie wyjeść tylko miąższ i pozostawić samą skórkę. Podobnie jak szpaki, uznawane są za prawdziwą plagę upraw owocowych. Niewielka grupa ptaków jest w stanie ogołocić drzewko z owoców w bardzo krótkim czasie. Zimą zdarza się, że wyjadają nasiona z karmników, zarówno jednak nasion jak i pestek w ogóle nie trawią. Na obszarach miejskich, gdy muszą, nie gardzą śmietnikowym jedzeniem. Dają się dokarmiać i zjedzą niemal wszystko. 

 

 

Kosy aktywne są od świtu do zmierzchu. Wiosną ich śpiewy słychać na długo przed wschodem słońca. Podczas migracji wędrują głównie nocą. Mają stosunkowo dobry wzrok, dlatego świetnie się czują żerując w gęstych i ciemnych lasach. Poruszając się po ziemi kosy podskakują, rzadziej biegają. Bezpośrednio po wylądowaniu nie potrafią zatrzymać się w miejscu, po przyziemieniu muszą kilka razy podskoczyć aby zupełnie się zatrzymać. Potrafią długo badać teren w poszukiwaniu pożywienia. Rozrzucają przy tym liście i ściółkę leśną. Zresztą na ziemi lub na niskich drzewach spędzają bardzo dużo czasu i to tam najczęściej można je spotkać. 

 

Kosy budują dość głębokie gniazda z wykorzystaniem trawy i gałązek, których wnętrza wyściełają błotem i piaskiem. Moszczą je pomiędzy gałęziami krzewów i niewielkich drzewek, a na obszarach miejskich nawet w żywopłotach. Samica składa zwykle 3-5 jaj o barwie turkusowo-zielonej z delikatnymi rdzawymi plamkami. 

Poza miejscami lęgowymi, kosy w czasie całego roku mają specjalne miejsca do snu. Ptaki pokonują zwykle podobną drogę - czasem jest to nawet kilka kilometrów - jednak nie zawsze nocują w dokładnie tych samych miejscach. Ciekawym zachowaniem kosów są kąpiele. Nie tylko te wodne, podczas których ptaki taplają się w kałużach, bajorkach lub płytkich strumieniach, ale również słoneczne, gdy rozczapierzają skrzydła i wystawiają się na działanie promieni słonecznych. Potrafią robić to tak długo, dopóki nie zaczną odczuwać objawów stresu cieplnego. Jeszcze innym, równie intrygującym rodzajem kąpieli, jest kąpiel mrówkowa. To zachowanie typowe dla wielu ptaków, podczas którego pozwalają one na wejście mrówek w upierzenie. Prawdopodobnie wydzielający się kwas mrówkowy pozwala na pozbycie się pasożytów żyjących na skórze i ptasich piórach. Szacuje się, że blisko 80% osobników takowe ma. 

Kosy to bardzo terytorialne zwierzęta. Niejednokrotnie, zwłaszcza podczas okresu lęgowego, można obserwować ptaki walczące o rewir z przedstawicielami tego samego gatunku. Zwykle samce walczą z samcami, a samice z samicami. Walka rozpoczyna się w powietrzu, a dziobiące się, złączone pazurami ptaki wznoszą się na znaczną wysokość, by później spaść na ziemię. Bywa, że takie walki - zwłaszcza wśród samic - kończą się śmiercią przegranego ptaka. 

Najwięcej kosów ginie jednak za sprawą kotów i kun. Poza tym padają one ofiarą drapieżnych ptaków takich jak sokoły i sowy. Przeciętna długość ich życia to kilka lat. Niemniej spotykane są osobniki znacznie starsze, nawet kilkunastoletnie. 

Samce kosów to jedne z najpiękniej śpiewających ptaków, które bywają cenione bardziej niż popularny słowik. Swoje pieśni wykonują głośno, zwykle z eksponowanego stanowiska - np. wysokiego drzewa, anteny lub dachu. Zakres ich głosu znacznie przekracza oktawę, a barwa podobna jest do fletu. Kosy żyjące w miastach bardzo często adaptują do swoich śpiewów sztuczne dźwięki, np. motywy z telefonów komórkowych lub syreny. Gdy czują się zagrożone lub wzburzone z jakiegoś powodu to głośno jazgoczą lub krzyczą, odgłos przypomina wówczas wrzask "diks, disks". 

 

Dawniej kosy chwytano i trzymano w niewoli. Ceniono je przede wszystkim z uwagi na ich umiejętności wokalne. Były wręcz zdolne do uczenia się różnych melodii i powtarzania dźwięków. Ich mięso w wielu krajach uchodziło za przysmak. Tradycyjnym daniem kuchni korsykańskiej jest pasztet z kosów. Do dziś na kosy poluje się choćby we Francji, a w Australii są tępione jako szkodniki upraw owocowych.