Cmentarz ewangelicki w Żukówku z pomnikowym drzewostanem w tle

Północna Polska, a Pomorze w szczególności, wprost usiane jest cmentarzami ewangelickimi lub pozostałościami po nich. Burzliwa historia tych obszarów oraz obecność ludności niemieckiej, która w przeważającej większości była ewangelikami sprawiła, że bardzo często obok siebie w niewielkich społecznościach mniej lub bardziej zgodnie żyli Polacy, Kaszubi, Niemcy, a później również Ukraińcy i inni. Wszyscy oni pielęgnowali swoje tradycje i obyczaje, a w tym też te związane z grzebaniem zmarłych. Stąd tak liczna reprezentacja na obrzeżach wsi, leśnych cmentarzy, których pozostałości można odnaleźć w niemal każdej, nawet najmniejszej miejscowości. 

ŻUKÓWKO

Żukówko to niewielka wieś kaszubska, położona w powiecie bytowskim w województwie pomorskim. Jednocześnie jest to siedziba sołectwa o tej samej nazwie, o powierzchni 1543 ha, do którego należą również Soszyca, Struga i Bylina. W historycznych źródłach pisanych wspominana była ona już w 1252 roku jako należąca do zakonu kartuzów. Po zakończeniu I Wojny Światowej wieś na krótko, bo zaledwie do korekty granicy polsko-niemieckiej w 1920 roku, znalazła się w granicach Polski. Do 1935 roku obowiązującą nazwą niemiecką dla Żukówka było Zukowken, jednak w 1936 roku i ją dopadła akcja odpolszczania i odkaszubiania nazw niemieckich. W związku z tym, że nie przeszła pozytywnej weryfikacji, to tą zbyt kaszubsko brzmiącą zmieniono na całkowicie zmyśloną Treuenfelde, zmienioną ponownie na Żukówko po II Wojnie Światowej, gdy całe Pomorze powróciło do macierzy.
We wsi znajduje się Ochotnicza Straż Pożarna, a szachulcowa stodoła z połowy XIX wieku wpisana do rejestru zabytków oraz ceglany poniemiecki budynek, w którym do lat 60-tych XX mieściła się szkoła podstawowa, są jedynymi tak naprawdę historycznymi zabudowaniami.
Okolica oferuje wspaniałe walory krajoznawcze. W niedalekim sąsiedztwie znajduje się piękne Jezioro Żukówko, przez które w latach 1918-1939 przebiegała granica polsko-niemiecka, oraz przepływająca również przez nie rzeka Słupia. Tereny na południe od Żukówka porasta wspaniały kompleks lasów lobeliowych, które zachowane są w niezmienionym stanie do dziś. Dwa spośród nich są rezerwatami przyrody. I to właśnie tu, na obrzeżach tych lasów, w sąsiedztwie drogi gminnej znajduje się pozostałość cmentarza ewangelickiego z pomnikowym drzewostanem, o którym zamierzam opowiedzieć w tym artykule. 

CMENTARZ EWANGELICKI

Z uwagi na to, że wieś Żukówko przez wiele dziesiątek lat zamieszkiwana była przez ludność niemiecką, to cmentarz ewangelicki na tym terenie oczywiście nieszczególnie dziwi. Jest on pozostałością po dawnych mieszkańcach, którzy jeszcze na początku XX wieku wraz z Kaszubami stanowili większość spośród mieszkańców wsi. 

Do kiedy dokonywano pochówków na cmentarzu oraz w jakich latach nekropolia działała, tak naprawdę nie wiadomo. Zachował się w zasadzie tylko jeden nagrobek z czytelnym, pisanym gotycką czcionką napisem na kamiennym krzyżu - Marie Melchert ur. 17.07.1869, zm. 26.10.1886 r.,  oraz słowami na rewersie, których nie umiem odczytać. Poza tym w trawie spomiędzy mchu można wyłonić prostokątny kształt kamiennego obramowania pomnikowego i porozbijanej tablicy lub krzyża w kształcie pnia drzewa (z dębowymi liśćmi i imitacją poodcinanych konarów). Niedaleko są tu również dwie kamienne tablice, z czego jedna - bez śladu napisów ułożona jest pośrodku grobu ograniczonego kamieniami, a druga - z nieczytelnymi śladami wyrytych napisów oparta jest o kamienną podstawę. Jest jeszcze jeden grób ziemny, z jednym dużym kamieniem i kilkoma mniejszymi symbolizującymi jego granice.

 

 

 

 

 

Niewiele można powiedzieć o okresie istnienia tego cmentarza. Prawdopodobnie został on - podobnie jak i inne poniemieckie na tych terenach - zniszczony w latach 50-60 tych przez władze komunistyczne, a być może nawet samych mieszkańców. Być może kamienne tablice i płyty nagrobne wykorzystano w budownictwie wiejskim, jednak nie ma na to ani wzmianek, ani dowodów. Rozmowa z mieszkańcami, którzy mieszkali tu na początku lat 60-tych XX wieku potwierdza jedynie to, że cmentarz już wtedy był zdewastowany, a na terenie jaki zajmował znajdowały się groby, które w połowie lat 70-tych ekshumowano i wraz z kamiennymi płytami przeniesiono. 

Kilkanaście lat temu - w 2003 roku - obszar cmentarza uporządkowano i upamiętniono ustawiając symboliczny kamień z cytatem Adama Asnyka:

...nie depczcie przeszłości ołtarzy, choć macie nowe, doskonalsze... Do młodych, Adam Asnyk

Zdecydowanie cieszy to, że miejsce to wciąż jest dość zadbane (pomijając nieliczne na szczęście śmieci) i pomimo niewielu pozostałości po dawnym cmentarzu ciągle istnieje.

POMNIKOWY DRZEWOSTAN

Na starym cmentarzu w Żukówku znajduje się największe skupisko pomników przyrody na terenie Gminy Parchowo. Wśród drzew pomnikowych znajdują się lipy drobnolistne, buk zwyczajny i klon zwyczajny. Największe z nich to lipa drobnolistna, której obwód pnia wynosi 7,5 m, najwyższym jest natomiast buk, którego wysokość dochodzi do 30 m. Uchwała nr XXXIX.296.2014 Rady Gminy Parchowo z dnia 3 listopada 2014 r. 

Dzięki Uchwale Rady Gminy Parchowo przyjęto Gminny Program Opieki nad Zabytkami w Gminie Parchowo na lata 2014-2017. Ten dokument umożliwił objęcie prawną ochroną pomnikowego drzewostanu jaki znajduje się na obszarze zajmowanym niegdyś przez cmentarz ewangelicki. Łącznie pomników przyrody jest tu pięć, przy czym jeden z nich to skupisko dwóch lip.

 

 

 

Trzeba przyznać, że zwłaszcza buk jest imponującym okazem i nie dziwi to, że jest on pomnikiem przyrody. Pomimo sporych uszkodzeń nadal wydaje się być niesamowitym symbolem potęgi natury, a może właśnie dzięki temu. Jego rozszczepiony u podstawy i wypalony od środka pień tworzy bramę, wrota - wysokości niemal dorosłego człowieka - jakby do innego, przyrodniczo piękniejszego świata. Aby żył nie przeszkadza mu nawet to, że na wysokości ok. 5 metrów jego pień jest złamany. 

NA ZAKOŃCZENIE

Do odwiedzin tego miejsca serdecznie zachęcam. Eksploracje wszystkich cmentarzy potrafią dostarczyć wielu emocji, ciekawej wiedzy i zainteresować nawet bardzo wymagających podróżników. W Żukówku poza elementami historycznymi warto zwrócić uwagę na walory lokalne i okoliczności przyrody samego miejsca. Trochę bowiem przypadkiem nekropolia ta stała się podwójnym cmentarzyskiem, nie tylko spoczynkiem ludzkich szczątków, ale również drzew pomnikowych, których w Polsce jest już coraz mniej. Dlatego tym bardziej do tej niewielkiej kaszubskiej wsi warto zawitać, zwłaszcza, że dojście (dojazd) do cmentarza jest wyjątkowo proste. Schodki ze stalową balustradą widać wprost z drogi wyjazdowej ze wsi w kierunku jeziora Żukówko i miejscowości Bylina, po lewej stronie, tuż za granicą zabudowań wiejskich.