Dworzec we Wrocławiu, czyli opowieść o kolejowym zabytku architektury z pruskim rodowodem

Dworzec Główny we Wrocławiu jest jednym z najstarszych tego typu budynków kolejowych w Polsce. Od początku swojego istnienia pełni dokładnie tą samą rolę i mimo przebudów i remontów - z których ostatni był w 2012 roku - wygląd jego elewacji zewnętrznej nie zmienił się po dziś dzień. Budynek zaprojektował niemiecki architekt Wilhelm Grapow, ten sam, który był twórcą pałacu Schaubertów w Obornikach Śląskich oraz ten który był Królewskim Architektem Kolei Górnośląskich. Sam dworzec wrocławski - utrzymany w nurcie neogotyckim wzniesiono w latach 1855 – 1857 na użytek tych właśnie kolei oraz Kolei Wrocławsko-Poznańsko-Głogowskiej.

ELEWACJA

Elewacja frontowa budynku jest w pełni symetryczna, a pseudohistoryczny styl budowli miał naśladować budowle staroangielskiego gotyku. Nawiązanie do architektury Tudorów podkreślają między innymi strzeliste wieżyczki z blankami, sterczyny oraz łuki odcinkowe otworów okiennych i wejść (tzw. łuki Tudorów). Dworzec od samego początku był niezwykle funkcjonalny, a jego forma była bezpośrednio związana z rolą jaką miał pełnić. I tak, trzy ryzality z podcieniami były przeznaczone na podjazdy dla dorożek, przy bocznych wejściach znajdowały się ekspedycje bagażu, telefon i telegraf. Wewnątrz budynku dworca naprzeciw centralnego ryzalitu mieściła się restauracja z przyległym mieszkaniem restauratora, rozmieszczone symetrycznie poczekalnie III, II i I klasy (po jednej dla obu kierunków odjazdu, po wschodniej i zachodniej części budynku) oraz dla członków rodziny królewskiej (z osobnym korytarzem prowadzącym na peron). Piętro natomiast było przeznaczone na biura i dwa mieszkania dla zawiadowców oraz mieszkanie dyrektora kolei. Poza tym, jak wiele tego typu niemieckich inwestycji, tak i dworzec we Wrocławiu miał zagospodarowany rozległy plac przed budynkiem dworca (po jego północnej stronie), który był urządzony w stylu ogrodowym. Pozostałością po tej przestrzeni do niedawna była fontanna oraz kilka klombów i drzew. Po modernizacji w 2012 roku zrewitalizowano również tą część terenu dworcowego dodając zieleni i organizując przestrzeń na nowo.

 

 

 

 

WNĘTRZE

Do dzisiaj we wnętrzach zachowało się wiele elementów z oryginalnego wystroju dworca. Inne, zdemontowane podczas remontów w latach 60-tych odtworzono, przywracając dawny, secesyjny charakter budynku. Na szczególną uwagę zasługują pięknie zdobione wrota prowadzące do wnętrza dworca z naświetlem o asymetrycznej ornamentyce (strona prawa i lewa mają nieco odmienny wzór geometryczny). Wewnątrz natomiast podziwiać można ciekawy układ łuków podtrzymujących strop, wspartych na filigranowych, elegancko zdobionych słupach. Głównym motywem zdobniczym wykorzystanym w różnych elementach wystroju (kolumny, słupy, drzwi, ceramika) jest akant, który wywodząc się ze starożytności, szczyt swojej popularności notował w architekturze renesansu. Dla tych, którzy cenią sobie takie właśnie subtelne ozdobniki wrocławski dworzec bezapelacyjnie skrywa wiele tajemnic, jak choćby taki wąż wyłaniający się pomiędzy liśćmi akantu na głowicy kolumny.  

 

 

  

 

HALL GŁÓWNY

Obecna hala kasowa i hala peronowa to efekt rozbudowy stacji Wrocław Główny jaka miała miejsce w latach 1899-1904. Wówczas powiększono teren stacji z jednego peronu do pięciu. 

Pierwotna hala peronowa, rozciągająca się w kierunku wschód-zachód, znajdowała się na miejscu dzisiejszego głównego hallu rozrządowego. Do dziś istniejące w tym miejscu podwyższenie ciągnące się wzdłuż północnej ściany będące pozostałością pierwszego peronu - jedynego wówczas - wykorzystywane jest jako galeria z wejściami do znajdujących się tu poczekalni i lokali gastronomicznych.

  

Poza przebudową i obniżeniem posadzki tej części stacji, która obecnie jest głównym hallem, przebudowie uległo jego zadaszenie oraz wystrój i rozkład pomieszczeń i stref dostępnych dla podróżnych. Wszystkie one znajdują się za drewnianymi, subtelnie zdobionymi i wręcz dyskretnie opisanymi witrynami. Trudno nie zauważyć, że dawny charakter tej budowli jest doskonale widoczny. Pomimo wprowadzenia elementów nowoczesności, przestrzeń wewnątrz dworca i hallu głównego pozwala się przenieść w czasie i doświadczyć nieco pruskiego luksusu. Nie mogło więc zabraknąć tu neonowych napisów - których w całym Wrocławiu stosunkowo dużo można jeszcze znaleźć - informujących, gdzie znajdują się kasy biletowe. Natomiast nad nimi, pomiędzy elektronicznymi wyświetlaczami, dostrzec można kolejny już relikt współczesnych dworców, mianowicie klasyczną tablicę odjazdów pociągów. 

 

 

 

 

Nowe perony i torowisko zbudowano wyżej niż dotychczasowe, dopasowując je do poprowadzonej nasypami i wiaduktami Miejskiej Kolei Łączącej. Same perony zbudowano na wysokości 76 cm nad poziomem główki szyny, co było wówczas nowym, zalecanym dla głównych dworców standardem kolei pruskich. Pod torami dworca natomiast przeprowadzono pięć równoległych przejść podziemnych, umożliwiających tym samym bezkolizyjne i bezpieczne przechodzenie z jednej strony stacji na drugą oraz wygodny dostęp do nowozbudowanych peronów.

 

HALA PERONOWA

Jako jeden z nielicznych w kraju i Europie dworzec we Wrocławiu posiada ogromną, zadaszoną halę peronową. Długa na 170,5 metra konstrukcja złożona jest z czterech łukowych naw opartych na stalowych słupach ze ściągami, które mają szerokość około 21 metrów. Każda z naw nakryta jest dwuspadowym świetlikiem i zadasza cztery perony wyspowe. Wejście na perony odbywa się klatkami schodowymi, które u szczytu zwieńczone są ozdobnym portalem, a na peronie mają szklaną obudowę lub takimi, które mają oryginalną kutą balustradę. Na perony dostać się można również windami lub schodami ruchomymi, a transport walizek ułatwiają taśmy bagażowe przy schodach prowadzących z przejścia centralnego na perony.

 

 

 

 

 

Peron piąty, jednokrawędziowy, zaprojektowano w innej stylistyce, posiada on pojedynczy, osobny daszek pulpitowy i klatkę schodową z obudową w nieco industrialnym stylu.

 

CIEKAWOSTKI

Na jednym z peronów, w części niezadaszonej halą peronową znajduje się kapliczka poświęcona św. Katarzynie - patronce kolejarzy.

To na skutek wypadku odniesionego na peronie III dworca we Wrocławiu zmarł Zbigniew Cybulski. 8 stycznia 1967 roku usiłował on wskoczyć do ruszającego pociągu, skok jednak mu się nie udał i aktor z powodu ciężkich obrażeń zmarł w szpitalu. Wracał on z planu zdjęciowego do filmu "Morderca zostawia ślad". Miejsce tragicznego zdarzenia zostało upamiętnione w 1997 roku, w 30-tą rocznicę wypadku, kiedy to Andrzej Wajda odsłonił tablicę wmurowaną w posadzkę peronu. 

Od 1947 do 2010 roku (z krótkimi przerwami) funkcjonowało w budynku dworca, w jego zachodnim skrzydle, ostatnie już w Europie kino dworcowe, dostarczając ciekawej rozrywki pasażerom oczekującym na swoje pociągi. W ciągu ponad 60 lat funkcjonowania w systemie projekcji non-stop - czyli wyświetlania filmów niemal przez całą dobę - przewinęło się przez nie ponad 7 milionów widzów.

W latach 2010-2012 dworzec we Wrocławiu został objęty kapitalnym remontem, a cały projekt pod nazwą "Odtworzenie zabytkowego historycznego kompleksu dworca Wrocław Główny z przebudową kolejowej infrastruktury technicznej" opiewał na wartość całkowitą 361 604 854,00 zł. 

Dworzec nagrodzono w 2012 roku prestiżowym wyróżnieniem Eurobuild Awards w kategorii RICS Regeneration Award za renowację obiektu zabytkowego. Natomiast  w 2013 roku Wrocław Główny zajął 3. miejsce w plebiscycie Bryła Roku, a także otrzymał nagrodę za najlepszą modernizację obiektu historycznego w konkursie "Piękny Wrocław".

  

MIEJSKA KOLEJ ŁĄCZĄCA

Z rozbudową stacji kolejowej Wrocław Główny bezpośrednio jest związana budowa tzw. Miejskiej Kolei Łączącej, w śladzie której zbudowano trójtorową estakadę kolejową oraz wiadukty kolejowe. Jest to efekt porządkowania w latach 1896–1901 układu wrocławskiego węzła kolejowego. Estakada ma długość 620 m i składają się na nią 4 stalowe wiadukty o rozpiętości 20–25 m, oraz 67 sklepionych przęseł murowanych o rozpiętości 5–6 m. 

 

 

OCENA

Dworzec we Wrocławiu to ciekawy przykład zabytku kolejowego o niebanalnej i naprawdę zachwycającej architekturze. Obejrzenie tej budowli polecam każdemu kogo ciekawi kolej, budownictwo, architektura oraz historia. Skrywa on sporo ciekawostek i niejeden odwiedzający zapewne odkryje w jego wnętrzach i otoczeniu coś nowego i inspirującego co go zachwyci. Niewiele jest już takich miejsc, gdzie można doświadczyć historii, a jednocześnie znaleźć się w obszarze tak dobrze spełniającym współczesne potrzeby podróżnych i wpisującym się w nowoczesne miasto.