TOP 5 nietypowych budynków we Wrocławiu

Perły nietypowej architektury we Wrocławiu. 

Wrocław jest bez wątpienia miastem, w którym znaleźć można wiele interesujących budynków, które reprezentują niemal wszystkie style architektoniczne jakie znamy. Spora liczba budowli nas po prostu zachwyca, inne - tak jak te z poniższej listy - raczej dziwią i budzą bardzo skrajne emocje. Bezapelacyjnie jednak nie można odebrać im jednego, tego, że są na swój sposób interesujące i warte zobaczenia. Jeżeli więc chciałbyś obejrzeć coś, czego nie opisują tradycyjne przewodniki zapraszam do poniższego zestawienia. Dzięki temu dowiesz się nie tylko gdzie warto zajrzeć podczas spaceru po Wrocławiu, ale również poznasz ciekawostki i fakty na temat tych kilku ikon architektury.

1. SEDESOWCE

Sedesowce to potoczna nazwa sześciu 16-sto piętrowych wieżowców, które zaprojektowała Jadwiga Grabowska-Hawrylakowa wraz ze swoim zespołem (Zdzisławem Kowalskim i Włodzimierzem Wasilewskim), wybudowanych przez Wrocławskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Ogólnego w latach 1967-1975. Budynki zlokalizowane są na osiedlu mieszkaniowym przy pl. Grunwaldzkim 4-20 oraz ul. Marii Curie-Skłodowskiej 15. O tym, że budowle są ciekawe świadczyć może również drobny fakt, że cały kompleks na pl. Grunwaldzkim został wpisany do rejestru zabytków województwa dolnośląskiego. 

Sedesowce widział pewnie każdy kto choć zbliżył się do mostu Grunwaldzkiego. Są doskonale widoczne, gdyż górują niepodzielnie nad otoczeniem w tej okolicy. Jednak pewnie nie każdy wie, że te straszydła - jak pogardliwie wielu o nich mówi - są niemal ikoną polskiego budownictwa komunistycznej Polski. 

Ze względu na swoją szarą, betonową konstrukcję nazywane bywają "Bunkrowcami", a z uwagi na wysokość, dość ironicznie "wrocławskim Manhattanem". Jeśli chodzi o styl architektoniczny to cechuje je tak zwany brutalizm lub socjalistyczny modernizm. Sedesowce swoją popularną nazwę zawdzięczają bardzo charakterystycznym, owalnym balkonom - w rzeczywistości bardzo małym - które, podobnie jak obudowy otworów okiennych, zbudowano z prefabrykatów. Doszukiwać się w nich można inspiracji architekturą japońską, metabolizmem oraz modernizmem. Gdyby budynki zostały wybudowane zgodnie z projektem, to być może byłyby mniej kontrowersyjne. Planowano bowiem, że materiałem jaki będzie użyty do ich budowy zostanie biały beton, który miał udawać marmur, natomiast we wnętrzach balkonów oryginalnie zaprojektowano drewno egzotyczne. W zamyśle projektantki tarasy miały zostać wypełnione donicami z roślinami i tworząc zielone ogrody służyć do rekreacji, podobnie jak nadbudówki na dachach, które miały przejąć rolę wspólnych świetlic lub kawiarń. Pomimo, że wieżowce są punktowymi, samodzielnymi budowlami to połączono je między sobą pasażami spacerowymi oraz pawilonami mieszczącymi lokale usługowe. Pod chodnikami znalazło się również miejsce dla podziemnych parkingów. W założeniu oferowane mieszkania miały być przeznaczone dla kadry naukowej pracującej na pobliskich uczelniach, a w pierwszych latach po wybudowaniu wielu wrocławian pałało chęcią mieszkania w nich. 

Gdy powstawał, był przejawem niezgody na powtarzalność, i choć oryginalność ucierpiała w zderzeniu z technologiczną niemocą i bylejakością, to do dziś jest to architektura wyjątkowa. (kuratorzy wystawy "Patchwork. Architektura Jadwigi Grabowskiej-Hawrylak" z 2016 roku)

 

Jednak jak to zwykle bywa w przypadku projektów wyprzedzających czasy w jakich powstają, wrocławski Manhattan dostosowano do możliwości, czasów, a przede wszystkim finansów jakimi dysponowano i zbudowano coś, co oglądać można do dzisiaj. Z powodu braku materiałów, umiejętności i sprzętu biały beton zastąpiono szarym, dach pokryto papą i finalnie zrezygnowano z roślin. Wszystko zbudowano tak, że już w kilka lat po oddaniu do użytku wiele z elementów zaczęło się psuć i niszczeć - cała zabudowa bardzo brzydko, w ekspresowym tempie się zestarzała, uwydatniając wszystkie błędy i niechlujstwo wykonawcze. Zamiast więc zielono-białych wież pnących się do nieba i urozmaicających krajobraz, symbolem tej części miasta stały się budynki, które mieszkańcom kojarzą się od samego początku raczej z sedesami. Same mieszkania również nie okazały się tak bardzo wygodne i funkcjonalne jak je reklamowano. Są małe, ciasne, ciemne i przede wszystkim mało ustawne. Z powodu skomplikowanej bryły elewacji i okien umieszczonych pod różnymi kątami - to co pierwotnie miało doświetlać wnętrza i być ogromną zaletą - w efekcie stało się nieszczęściem i spowodowało, że stworzono ponure pomieszczenia o nietypowych kształtach (np. romby) i niestandardowej liczbie kątów (np. pięć). Co prawda teraz (w roku 2019) wieżowce są już po gruntownym remoncie fasad i nie zieją już PRL-owskim szarym betonem, ale jeszcze kilka lat temu (w 2015 roku) wyglądały dokładnie tak jak na prezentowanych zdjęciach. 

Dziś te budynki są zdecydowanie jednymi z najbardziej charakterystycznych punktów Wrocławia. Są kontrowersyjne, ale i interesujące, gdyż co by o nich nie mówić - są oryginalne. Mogą się podobać lub nie, ale nie można odebrać im jednego - tego, że są nietuzinkowe i warte zobaczenia, a w czasach w jakich zostały wzniesione były naprawdę przejawem nowoczesnej myśli architektonicznej, a sam oryginalny projekt swoim rozmachem zdecydowanie przerastał czasy w jakich powstał.

2. DOM NA KURZEJ STOPIE

"Dom na kurzej stopie" to tak naprawdę trzonolinowiec - zwany też "wisielcem" - który mieści się przy ul. Tadeusza Kościuszki 72 (róg ul. Dworcowej).
Autorami tego - zrealizowanego w latach 1961-67 - projektu byli Andrzej Skorupa i Jacek Burzyński. Ich pracę doceniono przyznając wrocławskiemu trzonolinowcowi tytuł Domu Roku 1967.
Budynek posadowiony jest na masywnym żelbetowym trzonie, na którym osadzono kwadratowe platformy pełniące rolę stropów, zawieszone na dwunastu stalowych linach mocowanych do szczytu budynku i kotwionych na parterze. Co jest charakterystyczne dla tego typu budowli, każda z 11-stu kondygnacji powstała od góry do dołu - a nie tak jak w tradycyjnym budownictwie - od fundamentów do dachu. Osiągnięto konstrukcję lekką, smukłą, której przestrzeni wewnętrznej nie ograniczały grube ściany nośne i słupy, która jak na tamte czasy miała imponującą wysokość 41 metrów. Wyposażenie też było godne pozazdroszczenia, mieszkania wyposażono m. in. w ogrzewanie podłogowe.
"Wisielec" jest uznawany za perłę wrocławskiej architektury okresu PRL-u. Jego wygląd sprawia wrażenie jakby wisiał w powietrzu, gdyż najniższe piętro jest zawieszone ponad niezabudowanym wokół trzonu poziomem parteru. To właśnie sposób jego budowy i nietuzinkowy wygląd stały się przyczyną jego klęski. Okazało się bowiem, że konstrukcja jest niestabilna i zbyt wiotka, przez co podczas silnych porywów wiatru powodowała kołysanie się budynku. Ściany działowe zaczęły pękać, coraz bardziej tracąc swój pion, w meblach drzwiczki same się otwierały, a z wanien wylewała woda - podobno, choć to zapewne tylko legenda. Wieżowiec - wbrew opinii projektanta - usztywniono na parterze stalowymi słupami, a liny nośne obudowano betonem. Ta modernizacja zniszczyła jednak tak naprawdę główną zasadę tego typu budynków jaką było mocowanie konstrukcji na linach. Stworzono coś na wzór budynku szkieletowego, który teraz zamiast być oryginalny, technicznie jest raczej zwykłym budynkiem szkieletowym. O ile więc początkowo wróżono mu ogromny sukces i planowano nawet budowę większej ilości tego typu wieżowców, o tyle kariera tej konstrukcji bardzo szybko się zakończyła i już jej więcej nie powielano. Może i dobrze, bo funkcjonalnie budynek zaprojektowany jest dość słabo. Pomieszczenia są niewielkie, klatka schodowa aż jedna i do tego bardzo wąska. Dobrze, że choć jest winda i duże okna, dzięki którym jest przynajmniej jasno we wnętrzach.
Wrocławski trzonolinowiec obrósł legendami. To o tej budowli mówiono, że jeden z jej projektantów za przyczyną klęski swojego projektu popełnił samobójstwo jeszcze w trakcie budowy (tak naprawdę Jacek Burzyński zginął na polowaniu). To z jego dachu właśnie w niedługim odstępie czasu dwie osoby skoczyły popełniając samobójstwo. Dla bezpieczeństwa po tych wydarzeniach wejście na dach zamknięto. To jednak wystarczyło aby uznać, że Wisielec przyciąga wykolejeńców i desperatów. To tutaj - ponieważ nikt inny nie chciał - mieszkania swoje otrzymywali lokalni artyści - w pierwszych latach kariery zamieszkiwał go np. Bogusław Linda, Cezary Harasimowicz czy Krzysztof Globisz. Uznano bowiem, że skoro budynek wygląda jakby wisiał oderwany od ziemi to idealnie nada się dla ludzi kultury tak samo oderwanych od rzeczywistości. Pomysł chwycił, bo trzonowca "zasiedlono" m.in. aktorami, muzykami i reżyserami.
Dziś oglądając trzonolinowca mniej niż sentyment do unikatowej konstrukcji, w pierwszej kolejności do głosu dochodzą wrażenia estetyczne, które co by dużo nie mówić nie są zbyt pozytywne. Budynek jest obrazem nędzy i rozpaczy. Pomimo nietypowego rozwiązania nie sposób nie zauważyć zniszczonej i tak naprawdę nigdy dobrze niewykończonej elewacji lub zaniedbanego otoczenia.

3. MEZONETOWIEC

Mezonetowiec to kolejny projekt jaki współtworzyła Jadwiga Grabowska-Hawrylak, jednak tym razem z Edmundem Frąckiewiczem oraz Igorem i Marią Tawryczewskimi w ramach Miastoprojektu. Ten budynek mieszkalno-usługowy - apartamentowiec właściwie - został wzniesiony w latach 1958-60 przy ul. Kołłątaja. Jego unikalność doceniono, bo w 2017 roku wpisano go do rejestru zabytków.
Zamysł projektowy jaki wcielono w nim w życie to przełomowa myśl architektury czasów PRL-u, jest to bowiem jedyny polski przykład z tego okresu (końca lat 50-tych), w którym zaprojektowano nowatorskie rozwiązanie w postaci mieszkań dwupoziomowych. To właśnie od tego układu funkcjonalnego Mezotenowiec wziął zresztą swoją nazwę - mezoneta - które oznacza dokładnie tyle co mieszkanie dwupoziomowe ze schodami, ulokowane wewnątrz bloku mieszkalnego. Jest to doskonały przykład budynku, w którym wpływy modernizmu i architektury socjalistycznej się wymieszały i wpłynęły nie tylko na zewnętrzną fasadę, ale również - a może i przede wszystkim - układ funkcjonalny budowanych mieszkań. To jednocześnie rzadki przykład, w którym starano się spełnić założenie Le Corbusiera dotyczące "jednostki mieszkaniowej" - zgodnie z której zasadą mieszkania miały być modułowe, wzorcowe oraz mimo swoich niewielkich rozmiarów wygodne. Poza tym cały budynek mieszkalny stanowić miał samowystarczalną całość - z częścią mieszkalną, usługową oraz rekreacyjną w postaci np. ogrodów na dachu. Założenia te oczywiście zostały dostosowane do możliwości powojennej, PRL-owskiej Polski, która przynajmniej jeżeli chodzi o architekturę, przemycała w swoich rozwiązaniach co niektóre pomysły "światowe".

Galeriowiec zaprojektowany przez Grabowską-Hawrylak i Miastoprojekt jakim kierowała, miał być odpowiedzią na rosnące potrzeby mieszkaniowe dźwigającego się po zniszczeniach II Wojny Światowej Wrocławia, a jednocześnie miał dawać lokatorom poczucie odrębności i luksusu. Każde mieszkanie miało być przestrzenne i stwarzać wrażenie posiadania domu jednorodzinnego w centrum miasta. Zamysł ten osiągnięto tworząc ekskluzywne apartamenty dwupoziomowe typu maisonette. Długa, wąska działka dała możliwość zaprojektowania 56-ciu mieszkań dwupoziomowych, z których każde zostało podzielone na strefy dzienną oraz nocną. Pokój dzienny z loggią - dającą poczucie prywatności - oraz kuchnię i niewielką toaletę przewidziano na poziomie dolnym, natomiast sypialnię z niewielkim balkonem i łazienkę ulokowano na poziomie górnym. Mieszkania umiejscowione na najwyższej - siódmej - kondygnacji zbudowano co prawda jako jednopoziomowe, ale wyposażono je w przestronne tarasy zajmujące część dachu, które są niemal niewidoczne z poziomu ulicy. Do budynku prowadzą dwie przeszklone klatki schodowe, które kierują wchodzących na galerie poszczególnych kondygnacji mieszkalnych. W części parterowej apartamentowca ulokowano sklepy i lokale usługowe, do których wejścia prowadzą z nieco wyniesionego chodnika od strony ul. Kołłątaja.

 

Pierwotnie wnęki z loggiami i balkonami były pomalowane na biały kolor, aby jeszcze dosadniej odznaczyć je od szarego betonu i spotęgować wrażenie samodzielności i odrębności każdego lokalu. Dziś jednak nie ma po tym śladu, a blok stał się wielobarwną zbitką zupełnie przypadkowych kolorów i kształtów - co jest następstwem samodzielnych remontów i wymiany stolarki okiennej dokonywanej przez mieszkańców.
Co prawda dzisiaj budynek nie wygląda już zbyt imponująco, a upływ czasu mocno da się zauważyć choćby na jego elewacji, jednak czasy w których powstawał i zamysł jaki mu przyświecał wyraźnie pokazują, że dla architektów tworzących ten projekt liczyła się przede wszystkim wygoda jego przyszłych mieszkańców oraz funkcjonalność i standard mieszkań jakie będą zajmować. Tym bardziej szkoda, że budynek nie doczekał się należnej mu renowacji, gdyż w aktualnym stanie raczej straszy zamiast cieszyć oko.

Aktualizacja zdjęć po termomodernizacji i odświeżeniu elewacji. Listopad 2022r. 

 

4. SKY TOWER

 

Sky Tower - drapacz chmur, który mieści się przy ul. Powstańców Śląskich 95 na Osiedlu Południe - to najnowsza konstrukcja w tym zestawieniu. Autorem projektu było Studio Architektoniczne Fold, które rozwinęło koncepcję Dariusza Dziubińskiego. Budowany był w latach 2007-2012. Mający 212 metrów wieżowiec jest aktualnie najwyższym budynkiem we Wrocławiu, a na jego 49-tym piętrze zlokalizowano najwyższy punkt widokowy w Polsce. Przy dobrej pogodzie - podobno- dostrzec go można nawet ze Śnieżki, a w zaledwie kilka lat od otwarcia stał się symbolem nowoczesnego Wrocławia. 

Jego stylistyka może nadmiernie nie zachwyca, gdyż mówiąc wprost jest przerażająco prosta - ot prosta, szklana tuba i monotonny, nudny klocek tworzący podstawę. Pierwotny projekt miał się składać z sześciu budynków, w tym z aż pięciu wieżowców, ich liczbę jednak zredukowano, a wysokość obniżono. Ostatecznie kompleks tworzą tak naprawdę trzy części: 4-ro kondygnacyjny budynek, stanowiący podest dla reszty konstrukcji, w którym mieści się m.in. galeria handlowa, 19-sto piętrowy budynek w kształcie kaskadowego żagla, w którym zlokalizowano apartamenty i biura oraz zasadnicza część, która tak naprawdę jest kwintesencją tej budowli, czyli 50-cio piętrowa wieża w kształcie prostego słupa, w której również zlokalizowano apartamenty i biura. Dach zagospodarowano umieszczając na nim klatkę meteorologiczną oraz taras widokowy. Nowoczesny charakter tego wieżowca ewidentnie budzi kontrowersje, gdyż szklana elewacja całego kompleksu nijak nie wpisuje się w zabytkową zabudowę Wrocławia, a jego wysokość pasuje w okolicy raczej średnio. W mieście nie ma bowiem tego typu budowli. Co więcej, wielu mieszkańców uważa, że strefa oddziaływania tego budynku jest tak duża, że zaciemnia on ogromną ilość domów mieszkalnych, a blokując dopływ światła słonecznego przez niemal cały dzień, narusza przepisy. Niemniej to właśnie chyba te kontrowersje sprzyjają temu, że budynek stał się znany i rozpoznawalny.
Wieża, dzięki swojej wysokości, stała się bardzo popularna. Klatka schodowa wieżowca jest wykorzystywana do rozgrywania corocznego konkursu Sky Tower Run, w którym biegacze mają do pokonania dokładnie 1142 schody. A punkt widokowy jest tak popularny, że pomimo dość wysokiej ceny 18zł za bilet normalny, przed wejściem do windy często widać spore kolejki. Warto jednak zaznaczyć, że z góry nie widać całej panoramy miasta, a jedynie jego północną część. Nie ma też możliwości rezerwacji biletów online.
Sky Tower niewątpliwie budzi ciekawość i intryguje, od samego początku zastanawiając ludzi, czy aby na pewno nie grozi zawaleniem. Sądzono bowiem, że jest niebezpiecznie przechylony, okazało się jednak, że wrażenie było tylko niegroźnym złudzeniem optycznym. Szklana budowla jest podobno zapowiedzią większej ilości tego typu wieżowców jakie mają powstać we Wrocławiu w niedalekiej przyszłości. Czas pokaże, czy sprawi to, że szklana tuba nieco lepiej wpisze się w otaczający ją krajobraz. Na dzień dzisiejszy, trudno uznać, że tak jest. 

5. DWORZEC NOCNY PKP

Pawilon Południowy, czyli Dworzec nocny PKP Wrocław Główny, który powstał pomiędzy peronami a ul. Suchą, został wybudowany specjalnie przed mistrzostwami Euro 2012. 
Ideą budowy tego budynku było rozwiązanie problemu bezdomnych koczujących na dworcu. Postanowiono wybudować oddzielny budynek, w którym będzie można ulokować całodobową poczekalnię, do której wstęp będą miały tylko osoby z zakupionym biletem. Dało to możliwość zamykania gmachu Dworca Głównego w porze nocnej. 
Zamiarem architektów miało być upodobnienie dwupiętrowego pawilonu do wagonu kolejowego.

Zachowuje charakterystyczny kształt, wykorzystując pokrywę z miedzianej (jasnobrązowej) blachy. W ten sposób elewacja komponuje się z wyglądem infrastruktury, idealnie współgrając choćby z peronami, czy głównym gmachem dworca. (http://pkp.wroclaw.pl/dworzec-nocny.html)

Jego dość śmiała wizja elewacji przywodzi na myśl jednak nie tylko pozytywne skojarzenia. Wielu odwiedzającym Wrocław, kojarzy się raczej z kontenerami dla robotników lub budynkiem tymczasowym.  W zamyśle miała to być nowoczesna budowla, dostosowana w pełni do potrzeb pasażerów. Jednak to co sobą prezentuje jest od tego bardzo dalekie. Trudno uznać, że budynek jest ładny, a tym bardziej, że jest podobny do wagonu kolejowego. Przynajmniej ja tego uderzającego na pierwszy rzut oka podobieństwa nie widzę. Jest zdecydowanie nietypowy, o niestandardowej bryle i wykończeniu elewacji, niemniej wśród okolicznych budynków kojarzy się raczej z przygnębiającą, ciemną puszką. 

OCENA

Nie są to może tradycyjne atrakcje turystyczne, ale miłośnikom architektury, sztuki oraz pasjonatom wszystkiego co nietypowe sądzę, że mogą się spodobać. Niektóre z nich być może nawet widzieliście odwiedzając Wrocław, ale uznaliście, że nie ma w nich nic godnego uwagi i przeszliście obojętnie obok nie mając świadomości jaki "rarytas" minęliście. Mam jednak nadzieję, że ten artykuł pozwolił choć odrobinę zmienić to poczucie i przy kolejnej okazji zachęci Was do spojrzenia na nie "z innej strony". Często bowiem jest tak, że znając historię jakiegoś miejsca widzi się i ocenia je zupełnie inaczej. Niezależnie jednak od waszych upodobań turystycznych i estetycznych powyższą piątkę gorąco polecam, gdyż warto poznać to co unikalne, nawet jeżeli nie jest to najpiękniejsze. 

Ogólna ocena: 8,75