Belek Mezarlığı - muzułmański cmentarz w Turcji

Belek Mezarlığı, czyli muzułmański cmentarz w Turcji. 

Na cmentarz w mieście Belek trafiłam bardzo przypadkiem podczas zwiedzania miasta i krążenia bazarowymi uliczkami w okolicy meczetu Belek Camii. Brama wejściowa niczym szczególnym się nie wyróżniała, co więcej, wyglądała raczej jak boczne wejście do parku. Sam teren cmentarza zresztą początkowo również stwarzał takie wrażenie. W stosunku do reszty miasta wyróżnia go wręcz ogromna ilość zieleni. Sporo tu drzew i krzewów, nawet trawa, poza miejscami gdzie jest wysuszona i przypomina raczej klepisko jest całkiem przyjemnie zielona.

Według zasad islamu mizary, czyli właśnie muzułmańskie cmentarze, powinny być usytuowane na niewielkim wzniesieniu, a groby ułożone w regularne rzędy, obłożone polnymi kamieniami i skierowane w stronę Mekki. W tradycji islamskiej grób jest bardzo skromny:

Tam, gdzie głowa człowieka złożonego do grobu jest większy kamień, tam gdzie nogi, mniejszy i w sumie to powinno być wszystko.

Mówiąc szczerze ten cmentarz w Belku chyba nie do końca jest zgodny z tym założeniem, gdyż polnych kamieni wokół grobów nie zauważyłam wcale, tych bardzo regularnych rzędów też jakoś nie. Poza tym, że wszystkie faktycznie były skierowane w tym samym kierunku - zakładam, że Mekki - to sprawiał wrażenie dość chaotycznie "zastawionego" grobami. A jeżeli chodzi o skromność nagrobków, to co najmniej kilka mogłoby mieć według mnie z tym problem.

 

 

 

Groby

Większość grobów na terenie mizaru jest do siebie bardzo podobna. Wszystkie zwrócone są w jedną stronę, najpewniej więc jest to kierunek Mekki. Nagrobki najczęściej są wykonane z białego marmuru, choć nie wszystkie. Składają się z pionowej dość prostej tablicy, na której umieszcza się imię i nazwisko zmarłego, czasem również daty jego urodzenia i śmierci oraz skrzyni nagrobnej, która jest odpowiednikiem naszych płyt nagrobnych, na których w przeciwieństwie do muzułmanów ustawiamy znicze i kwiaty. 

Bywa, że niektóre z napisów na takich tablicach wyglądają bardzo dziwnie, bo sugerują, że zmarły żył ponad 600 lat. Nic jednak bardziej mylnego. Związane jest to z tym, że przed powstaniem Republiki Tureckiej w Imperium Osmańskim obowiązywał kalendarz muzułmański. Dlatego osoby urodzone przed proklamowaniem republiki w 1923 roku mogą mieć właśnie taką "odległą" datę urodzenia, choć oczywiście nie muszą. Np. 2019 rok to 1440/1441 rok hidżry. 

Pionowe tablice same w sobie też są nieco inne niż te u nas. Napisy bowiem umieszcza się po stronie zewnętrznej, a od strony grobu wypisuje się raczej wersety z Koranu (np. "Torunlarim oldu herkese iyilik ettim", czyli "Byłem dobry dla wszystkich moich wnuków") lub prośby o modlitwy np. „Ruhuna Fatiha”, czyli „Modlitwa za jego duszę”. Uzupełnia się je również o motywy roślinne albo symbole zawodu jaki wykonywał zmarły lub po prostu powiela napis jaki jest na odwrocie. 

 

  

Co bogatsze nagrobki przybierają postać dość okazałych ołtarzy ze sporą ilością smukłych, rzeźbionych steli lub nawet baldachimów. Swoją drogą ciekawe jak to ma się do nakazów islamu: 

Prorok powiedział: „Panie mój! Oby mój grób nigdy nie stał się przedmiotem czci. Gniew Allaha skierowany jest ku tym, którzy biorą groby ich świętych, za meczety”. Malik, Muwatta

 

 

 

Gdzieniegdzie również, zamiast tablic wykonanych z białego marmuru, zdarzają się zarówno tablice, jak i całe nagrobki czarne. Są one jednak w zdecydowanej mniejszości. 

Pomijając te dość bogate i okazałe nagrobki, na cmentarzu tym są również te bardzo skromne (notabene bardziej kojarzące mi się z muzułmańskimi). Wykonane są w najprostszy możliwy sposób. Znaleźć można wersje murowane lub po prostu usypane ziemne kopce z niewielkimi kamiennymi, pionowymi płytami. Te starsze groby bardzo często mają dwie pionowe tablice, większą w miejscu głowy i mniejszą w miejscu nóg (w przeciwieństwie do grobów marmurowych, na których tablica zazwyczaj jest jedna). 

 

To pokazuje jak choćby tablice ustawiane na grobach mogą się skrajnie różnić w zależności od przyjętej formy i zapewne zasobności portfela. 

 

 

Centralne i zwykle dobrze widoczne miejsce cmentarza zajmuje ujęcie wody opatrzone "patronatem" zmarłych. Wydawać by się mogło, że jest ono zresztą dość zbędne skoro muzułmanie na groby bliskich nie przynoszą ani kwiatów ani zniczy. Ponownie nic bardziej mylnego. Jest ono przydatne z dwóch powodów. Co prawda przynoszenie kwiatów i ustawianie ich w wazonach na wzór cmentarzy zachodnich dobrze widziane nie jest, ale już posadzenie kwiatów lub innych roślin na grobie tak. Zresztą większość pomników jest ku temu przewidziana, gdyż środek jest najczęściej pozostawiony pusty, wypełniony ziemią, tak aby właśnie można było posiać trawę lub coś posadzić. 

  

 

Drugim powodem dla którego ujęcie wody na cmentarzach muzułmańskich jest przydatne to woda pozostawiana dla ptaków. Na grobie lub tuż obok, przewidziano miejsce, gdzie albo stoi kamienna misa, albo takową można ustawić. W islamie wierzy się bowiem, że ptaki, które z takich naczyń piją, uwalniają duszę zmarłego. 

 

Tradycje pogrzebowe

W islamie, zgodnie z tradycją powinno się pochować zmarłego jak najszybciej, najlepiej, aby czas jaki upłynie od zgonu do chwili pogrzebu nie przekroczył 24h. Podobno taki pośpiech bywał przyczyną wielu przebudzeń w grobie, bądź w lodówkach kostnic. Wiele osób wciąż wierzy, że jeśli ciało nie zostanie pogrzebane w pierwszej dobie od śmierci, to dusza zmarłego zostanie uwięziona na ziemi i nie trafi do raju. Bardziej prozaiczne jednak wyjaśnienie powyższej zasady jest takie, że tradycja błyskawicznego pogrzebu w gorącym klimacie pozwalała uniknąć ewentualnej zarazy, gdyby ciała się psuły z powodu temperatury.

O śmierci bliskiej osoby rodzina informuje muezina, a ten z minaretu wygłasza tą wiadomość w postaci specjalnej modlitwy podając miejsce pogrzebu, dane osobowe, adres zamieszkania, a nawet pokrewieństwo względem członków rodziny, tak, aby każdy zainteresowany mógł przybyć na pogrzeb. 

Zgodnie z tradycją muzułmanin powinien być pochowany nie w miejscu gdzie zamieszkuje, ale w miejscu, gdzie się urodził. Z powodu jednak znacznych kosztów transportu na spełnienie tego warunku mogą pozwolić sobie tylko najbogatsi. 

Przed złożeniem do grobu ciało jest dokładnie myte, albo na przeznaczonych do tego specjalnych kamiennych stołach albo w furgonetkach z napisem "mycie zwłok". Przygotowanie zwłok obejmuje nie tylko tradycyjne ablucje, ale również opróżnienie żołądka i pozbycie się z ciała zmarłego wszystkich sztucznych elementów (np. sztucznej szczęki, aparatu słuchowego, biżuterii). Zatyka się wszystkie otwory (uszy, nos) watą, perfumuje i następnie zawija w prześcieradła (odpowiednik znanego nam całunu). Na czas transportu ciało jest wkładane do prostej, drewnianej trumny, a do meczetu przewozi się je kolejną furgonetką (najczęściej koloru białego lub zielonego).
Trumnę ustawia się na specjalnym stole przed wejściem głównym do meczetu i nakrywa zielonym materiałem pokrytym cytatami z Koranu. 

W pogrzebie (przynajmniej w Turcji) mogą uczestniczyć wszyscy, niemniej jednak zwykle są to mężczyźni, a kobiety modlą się w domu. 

Po uroczystościach w meczecie trumnę mężczyźni przenoszą na barkach na cmentarz. A gdy cmentarz jest bardzo daleko, to przewozi się ją tą samą furgonetką którą przyjechała do meczetu.
Przed złożeniem w ziemi po raz ostatni zmarłemu szepcze się do ucha szahdę, czyli wyznanie wiary, tą samą, którą szeptano mu do ucha jako nowo narodzonemu dziecku (ten obrządek jest w islamie odpowiednikiem katolickiego chrztu).

Zwłoki wyjmuje się z trumny i zawinięte w prześcieradła składa do grobu, kładąc głową w kierunku Mekki. Z tego powodu nie praktykuje się kremacji zwłok, gdyż nie ma wtedy możliwości prawidłowego ich ułożenia w grobie. Ze względów sanitarnych natomiast odchodzi się od tej tradycji i coraz częściej chowa zmarłych wraz z trumną. Na zwłokach lub trumnie układa się drewniane deski, a poczynając od imama, który odprawia modlitwę, wszyscy żałobnicy po kolei rzucają do dołu symboliczne trzy garście ziemi. Usypaną mogiłę zakrywa się kamieniami, zazwyczaj w ilości nieparzystej. Największe kamienie układane są w miejscu głowy i nóg. Według przesądów, mogiła powinna być na tyle duża, aby zmarły mógł tam usiąść i powitać wysłanników Allaha - aniołów ciemności Munkira i Nekira.
W kulturze islamskiej ważne jest zjawisko katharsis, dlatego podczas pogrzebu kobiety głośno krzyczą, zawodzą, płaczą i rozrywają ubrania. Jest to dla nich sposób pewnego oczyszczenia, które pozwala na zniesienie tych tragicznych chwil. Niemuzułmanin podczas tradycyjnego pogrzebu powinien trzymać się na uboczu. 

W zwyczaju nie ma wyprawiania suto zastawionych żałobnych spotkań, a jedynie mały posiłek dla zebranych i wspólna modlitwa za duszę zmarłego. Osobie w żałobie - która trwa 40 dni - składa się kondolencje. 

Kult zmarłych

Groby bliskich odwiedzane są sporadycznie, głównie podczas Święta Ofiar (Kurban Bayramı) i Święta Przerwania Postu (Ramazan Bayramı) lub innych świąt religijnych. Wizyty są zwykle krótkie i ograniczają się do odmówienia w ciszy pierwszej sury z Koranu zwanej Fatiha. Zgodnie z islamem nie wolno modlić się do zmarłych (nawet wielkich proroków), a jedynie o przebaczenie do nich i miłosierdzie Allaha. Na grobach nie ustawia się świec, ani kwiatów (gdyż nie traktuje się tego miejsca jako świętego), popularne jest jednak sadzenie na grobach roślin lub układanie na nich zielonych gałęzi z krzewu Mersin, czyli mirtu.

Cała ziemia jest meczetem (miejscem czci), poza grobami i toaletami. At-Tirmizi, Abu Daud, Ibn Madża.

Więcej o mieście Belek, w którym znajduje się ten cmentarz znajdziesz tutaj: Zwiedzamy Riwierę Turecką - Belek